१९४७

ओहोटीच्या काठावर
वास येई खरपूस;
जैसा अर्भक-मेंदूत
कच्च्या चिंचांचा पाऊस.

ओक्या लाटांवर एक
बुडे उडे हें ओंडकें;
तारुण्याच्या कल्पनांत
जैसें वेतांचें पुडकें.

आणि घाबरला फेस
कवटाळी खडकाला;
जैशी मरणाची खात्री
म्हाताऱ्याच्या उत्साहाला.

-आम्हा मानवांची पुंगी
साद देते क्षितिजाला;
काढी सागराचा भंगी
घाण मात्र या काठाला !

दणकट दंडस्नायू जैसे
लोखंडाचे वळले नाग;
कभिन्न काळ्या मांड्या जैसा
पोलादाचा चिरला साग.

धगधगणाऱ्या भट्टीपुढल्या
प्रकाशांत ही तळपे कांती,
जशी ओलसर शिसवी नक्षी
पॉलिशलेली चांदण्यांत ती.

टणक् कोळसा पवित्र्यांत हा
खोरुनि घेई पावड्यांत अन्
झोकुन देई पहा लीलया
तसाच भट्टित अचूक झर्कन्.

आणि फुरफुरे भट्टी जैसी हले
सावली प्रकाश तैसा;
भालावरला रुमाल शुभ्र
जिरवुन घेई घाम जरासा.

यंत्रयुगात नवनृत्याचा
स्थाणुभाव हा प्रगटे येथे
मनोज्ञ मुद्रा शिल्पित एक
संगमरवरी मांसामध्ये,

तसूतसूतून आसू निथळे
महान करुणा कोणाची ही ?
दिसादिसांचा कीस पाडूनी
कुणास विकतो कोण मिठाई ?

उपन्या वदनीं भिक्षांदेहि;
करुणेचे नच येथे सत्र :
हलवायाच्या घरावरी हे
असें ठेविलें तुलसीपत्र !

राव, सांगतां देव कुणाला ?
शहाजोग जो शहामृगासम;
बोंबिल तळों सुके उन्हांत,
आणि होतसे हड्डी नरम.

छान शेकतें जगणे येथे
जगणारांच्या हें अंगाला;
निदान ढेकर करपट आणूं
द्या तुमच्या त्या शहामृगाला !

येशिल तेव्हा जपून ये तूं,
ठिसूळ माझ्या पहा बरगड्या;
आलिंगन तूं देतां मजला
कडकडुनी, ह्या पिचतिल निधड्या.

परंतु टाळू नको यावया
ठिसूळ माझ्या म्हणुनि बरगड्या;
हृदयामधल्या हेतूंलागी
हव्यात हाडांच्या ह्या तिरड्या !

विशाल पट्टे सतेल, तांबुस,
जरा सैल अन् मऊ, कातडी;
सिलिंडरावर गर्गर् फिरती
किति वेगाने ! —जणू सालडीं
काळाचीं जीं प्रकाश कातित
गिरगिरती ह्या पृथ्वीभवती.

चकाकणारे अब्लख पिस्टन
हिस्के घेती मारित मिटक्या
संज्ञेवाचुन संभोगाची
अशीच कसरत असते हलक्या.
मधेच कोठे दर्शक-यंत्र
सुईमारतें अस्थिरतेची.

अवीट चक्रे बाहुपाश हे
दातादातांतुनी गोवती;
पेरूवाणी, बोरांवाणी;
बटण दाबतां, उडून जाती
बल्ब नि ठिपके हिरवे-लाल,
फूलपांखरे जणू इराणी!

पहा, पहा ही एकतानता
तांबट-पितळी सृष्टीची ह्या

"देवाजीने करुणा केली,
भातें पिकुनी पिवळी झाली."

देवाजीने करुणा केली,
सकाळ नित्याची ही आली
जणु पायाने चित्त्याच्या अन्
रस्ता झाडी झाडूवाली.

घराघरांतिल चूल पेटली;
चहा उकळुनी काळा झाला;
जरा चढवितां दुसरें भांडें
भातहि शिजुनी होइल पिवळा.

देवाजीने करुणा केली :
रोजचीच पण 'बस'ही आली
जणु पायाने हरिणीच्या अन्
शिरस्त्यांतली कामे झाली.

घरी परततां, भाजीवाली
समोर दिसली, भरली थैली;
दो दिडक्यांची कडू दोडकीं
जरी पिकूनी झाली पिवळीं.

अजून येतो वास फुलांना,
अजून माती लाल चमकते;
खुरट्या बुंध्यावरी चढून
अजून बकरी पाला खाते.

अस्मानावर भगवा रंग
आणि नागवें समोर पोर;
अजून डुलक्या घेत मोजतें
ह्या दोहोंतिल अंतर ढोर.

भूकंपाचा इकडे धक्का
पलीकडे अन् युद्ध-नगारे;
चहूंकडे अन् एकच गिल्ला,
जुन्या शवांवर नवे निखारे.

फत्तरांतला देव पाहतो
कुठे जहाली माझी फत्ते;
माणुस म्हणतो चिरंतनाचे
मनांत माझ्या अस्सल कित्ते.

चढेल तुसडीं तेढी नातीं,
नश्वरतेंतहि चिरका नखरा;
शिजत्या मांसामधून कोणी
स्वर्ग हुंगतो बुलंद बहिरा.

देवळांतल्या ऊद हुंगतो
गाभा भरुनी काळोखाला.
मढींत काजळ धरतो कंदिल,
आणिक कुबड्या एकांताला.

खुल्या दिलाची कंबख्ताच्या
मढ्यांत काजळ घरे भावना;
शततारांचा पुंज शोधतो
एक मनोरा हवेंतिल पुन्हा.

जाइल सळई तुझ्या कृपेची
बुब्बुळलेल्या खाचांतुनि जर,
शततारांचा पुंज हवेंतुन
खेळवीन या तळहातावर !

सुखदुःखांचे गळे कापुनी
मळे पिकवले वर्षांनी तरि,
रवंथ काढी खुल्या मनाची
जुनाच भाकड-कडबा हा वरि.

कुडीकुडीतिल भाव लाळला
आचळ धरिती पातळ आशा
अधू मनाची दुडकी कुठवर-
जमेल तर ही जिथवर भाषा,

-आणि पांगल्या गाई जगभर
गोमूत्राने पावन अंबर !